چرا می‌گوییم «مدل-رانده»؟

در این شیوه‌ی طراحی و مهندسی نرم‌افزار، نخست مدلی آهنجان (انتزاعی) و سکو-نابسته (platform-independent model =PIM) از دامنه‌ی موردنظر و خواسته‌های سیستم می‌سازند و همه‌ی کارهای معماری و طراحی را بر پایه‌ی آن انجام می‌دهند. سپس این مدل آهنجان بر پایه‌ی ابزار و سکویی که قرار است پیاده‌سازی بدان انجام شود (مثلا جاوا یا دات-نت) به مدلی سکو-ویژه (platform-specific model = PSM) تبدیل می‌شود. ترجیح آن است که این تبدیل و ترجمه به روشی خودکار انجام گیرد؛ مثلا معمار یا طراح در یک ابزار مهندسی نرم‌افزار مدل آهنجان و سکو-نابسته را (به صورت نمودارهایی با مَتا-داده‌ها و توضیح ها و شرایط مناسب) می‌سازد. سپس به این ابزار می‌گوید که حالا این مدل را به برنامه‌ای به زبان جاوا یا به زبان سی-شارپ ترجمه و تبدیل کن. از آنجا که همه‌ی کارهای چرخه گوالش (تولید) نرم‌افزار از معماری و طراحی تا آزمون بر پایه‌ی مدل انجام می‌شود و این مدل است که همه فرارَوند را به پیش می‌راند، در انگلیسی بدان model-driven می‌گویند.
در فرهنگستان زبان پارسی برابری برای این ترکیب دیده نمی‌شود. برخی آن را «مدل‌گرا»، «مدل-محور» یا «مبتنی بر مدل» ترجمه کرده‌اند که با توجه به شیوه‌های واژه‌سازی در رشته‌ی نرم‌افزار و نیز معیار کوتاهی و صرف‌پذیری، به نظر من مناسب نیستند. دنباله «گرا» به عنوان برابری برای oriented پذیرفته شده است مانند «شیءگرا» برابر object-oriented. شاید برخی بگویند چون در انگلیسی model-oriented نداریم؛ پس کاربرد «مدل‌گرا» اشکالی ندارد. باید پرسید شاید model-oriented هنوز رایج نشده باشد اما اگر کسی آن را ساخت و به کار برد، آن وقت در زبان پارسی چه برابری برای آن خواهیم ساخت؟ برابر «مدل-محور» می‌تواند برابر خوبی برای model-centred باشد (البته «مدل-مرکز» برای این ترکیب انگلیسی بهتر است). ترکیب «مبتنی بر» نیز طولانی است و از نظر صرف‌پذیری کارآمد نیست. حتی «مدل بنیان» هم پیشنهاد شده است که هر دوی این‌ها مفهوم model-based را می‌رسانند که البته پیشنهاد من برای آن «مدل-پایه» است.
به نظر من مشکل اصلی این برابرها آن است که مفهوم driven را در ترکیب انگلیسی نمی‌رسانند. پیشنهاد من برای model-driven «مدل-رانده» است زیرا معنای اصلی فعل to drive راندن مانند رانندگی و راننده و دیگر مشتق‌هایش است. ما در «واژه‌نامه مهندسی داده‌ها» «رانه / رانا» دیسک را برای disk-drive پیشنهاد کرده‌ایم هرچند معمولاً آن را «دیسک گردان» می‌گویند. یک مزیت «رانا/رانه» این است که می‌توان آن را به تنهایی هم به کار برد. همان گونه که در انگلیسی گاهی تنها drive را به‌عنوان کوتاه‌شده‌ی ترکیب disk-drive به کار می‌برند اما «دیسک گردان» چنین امکانی ندارد. اتفاقا فرهنگستان زبان هم این پیشنهاد ما را پذیرفته است (مانند رانه نوار = tape drive)

مرجع:
نقل از یوسف امیری
پایگاه خبری itmen.ir